ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 10، دی 1401 ، شماره پی در پی 80

تحلیل گفتمانی واژه های تفسیر نسفی در مقایسه با بخش ترجمۀ تفسیر کشف الاسرار

صفحه (1 - 20)
طیبه ابراهیمی شهرآباد ، صابر امامی (نویسنده مسئول)، فرهاد طهماسبی
تاریخ دریافت مقاله : آبان 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : بهمن 1400

چکیده

زمینه و هدف: تفسیر نسفی اثر نجم الدین نسفی یکی از مهمترین آثار قرن پنجم و ششم هجری است که نویسنده در آن ترجمه ای مسجع از قرآن ارائه داده و تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار اثر ابوالفضل میبدی است که نویسنده قرآن را با دیدی عرفانی تفسیر کرده است. تحلیل گفتمان این دو کتاب میتواند اصول اعتقادی و ایدئولوژی نویسندگان را بخوبی نشان دهد. یکی از نظریه های مهم در زمینۀ تحلیل گفتمان، نظریۀ نورمن فرکلاف است که در آن رابطۀ میان ملاکهای درونی و بیرونی متن بررسی میشود. فرکلاف متن را در سه محور توصیف، تفسیر و تبیین بررسی میکند. در مرحلۀ توصیف واژه ها، دستور و ساختهای متن بررسی میشود. بحث واژه ها از آن جهت که شالوده و اساس تولید یک متن است جایگاه ویژه ای دارد. فرکلاف معتقد است واژه های یک متن را در سه محور میتوان مورد تحلیل گفتمانی قرار داد: ارزش تجربی، ارزش رابطه ای و ارزش بیانی کلمات. ازطریق بررسی این سه محور میتوان به ویژگیهای روحی، روانی، شخصیتی، اعتقادی، ایدئولوژیک، فلسفی و... نویسنده متن و شرایط حاکم در زمان او پی برد.

روش مطالعه: در این مقاله نویسندگان با روش توصیفی-تحلیلی و کتابخانه ای درصدد هستند گفتمان موجود در ترجمۀ این دو کتاب را در زمینۀ تحلیل واژه ها مورد بررسی قرار دهند.

یافته ها: خلاقیتهای معنایی در زمینۀ ارزش تجربی کلمات در تفسیر میبدی کاملتر از تفسیر نسفی است. میبدی واژه ها و عباراتی را که هم‌معنا نیستند بصورت مترادف در کنار هم می‌آورد و گاه در برقراری این ارتباط رابطۀ علی و معلولی را درنظر میگیرد؛ اما نسفی در اینگونه موارد با تعابیر مختلف سعی در توضیح بیشتر مطلب دارد و هدف او بیان اهمیت موضوع است. همچنین بکار بردن واژه ها در معنای استعاری در تفسیر میبدی بیشتر از نسفی است و در زمینۀ ارزش رابطه ای کلمات که در نتیجۀ رعایت آن، متن از حسن تعبیر و زیبایی بالاتری برخوردار میشود، تفسیر نسفی توانمندتر از میبدی عمل کرده است و در محور ارزش بیانی کلمات نسفی قویتر از میبدی ظاهر شده و گزینش کلمات با بار معنایی مؤثر بر احساسات مخاطب در کلام او بیشتر است.

نتیجه گیری: در زمینۀ ارزش تجربی کلمات، میبدی در تفسیر خود خلاقیت بیشتری نسبت به نسفی دارد و بهتر عمل کرده است و در زمینۀ ارزش رابطه ای کلمات و کاربرد حسن تعبیر نسفی قویتر از میبدی عمل کرده است اما میبدی کلمات ادیبانه تر و رسمیتر بیشتری نسبت به نسفی دارد و در زمینۀ ارزش بیانی کلمات تأثیر کلام نسفی بر احساسات مخاطب بیشتر از میبدی است.

کلمات کلیدی
تحلیل گفتمان , فرکلاف , توصیف , واژه ها , تفسیر نسفی , تفسیر کشف الاسرار.

• بابک معین، مرتضی، (1392)، چیستی ترجمه در هرمنوتیک نظریه ها و کاربردها، تهران: سخن، ص 86.
• باطنی، محمدرضا، (1397)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران: امیرکبیر، ص 178.
• جبری، سوسن، (1387)، استعاره در زبان عرفانی میبدی، کاوشنامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 17، ص 32 و 36.
• دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغتنامۀ دهخدا، تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
• راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، المفردات فی غریب القرآن، بیروت: دار القلم، ص 881.
• سلیمی، اصغر، (1383)، گفتمان در اندیشۀ فوکو، کیهان فرهنگی، شمارۀ 219، ص 50.
• شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372)، صور خیال، تهران: آگاه، ص 266.
• صادقی، طاهره، (1394)، ساختار زبان فارسی، قم: اندیشۀ صادق، ص 86.
• صفا، ذبیح‌الله، (1370)، تاریخ ادبیات در ایران و در قلمرو زبان فارسی، تهران: فردوس، ص 136.
• صفوی، کوروش، (1391)، نوشته های پراکنده؛ دفتر اول معناشناسی، تهران: علمی، ص 113.
• عرشی، علی، (1396)، نجم‌الدین نسفی، ترجمۀ لیلا عبدی خجسته، پیام بهارستان، (29) 9، ص 194.
• عضدانلو، حمید، (1394)، گفتمان و جامعه، تهران: نشر نی، ص 14.
• العموش، خلود، (1388)، گفتمان قرآن، ترجمۀ حسین سیدی، تهران: سخن، ص 30.
• فاضلی، علیرضا، (1389)، نجم‌الدین نسفی و تفسیرش، تهران: خانۀ کتاب، ص 64.
• فرکلاف، نورمن، (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، صص 117، 176، 171، 179 و 182.
• قاسم‌زاده، حبیب الله، (1379)، استعاره و شناخت، تهران: فرهنگان، ص 14.
• لطفی‌پور ساعدی، کاظم، (1372)، درآمدی به سخنکاوی، مجلۀ زبانشناسی، ص 10.
• مدرسی، یحیی، (1387)، درآمدی بر جامعه شناسی زبان، تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، ص 192.
• مطهری، مرتضی، (1383)، مجموعه آثار، تهران: صدرا، ص 23.
• مک دانل، دایان، (1379)، مقدمه ای بر نظریۀ گفتمان، ترجمۀ حسینعلی نوروزی، تهران: فرهنگ گفتمان، ص 56.
• میبدی، ابوالفضل، (1393)، کشف الاسرار و عده الابرار، تهران: امیرکبیر.
• نسفی، نجم‌الدین، (1376)، تفسیر نسفی، تهران: سروش.
• وحیدیان کامیار، تقی، (1390)، دستورزبان فارسی، تهران: سمت، ص 9.
• یارمحمدی، لطف الله، (1393)، ارتباطات از منظر گفتمان شناسی اعتقادی، تهران: هرمس، ص 34.
• یورگنسن، ماریان (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر ری، ص 57.